Kleszcze mocno uprzykrzają nam życia i jednocześnie stanowią ogromne niebezpieczeństwo. I to nie tylko dla ludzi, ale i dla zwierząt. Kleszcz u psa może wywołać wiele groźnych chorób, w tym odkleszczowe zapalenie mózgu u psa. Dlatego tak ważne jest odpowiednie zabezpieczanie psów przed kleszczami oraz wnikliwe obserwowania zwierzaka i reagowanie na niepokojące objawy.
Kleszcz u psa
Kleszcze są pajęczakami i tym samym tak jak pająki mają osiem odnóży. Klasyfikuje się je jako pasożyty, a to znaczy, że kleszcz potrzebuje innego organizmu, by przeżyć. Dlatego też żywi się krwią innych ssaków, w tym ludzi i psów. Co ciekawe, kleszcze – choć mniejsze niż komary – muszą wypić dużo więcej krwi, by przetrwać. Kleszcz bytuje głównie w trawie i niskich krzewach, to tam czeka na ofiarę. Gdy dopadnie się do żywiciela, szuka na jego ciele miejsc ciepłych i miękkich. Stąd też kleszcze najczęściej znaleźć można w pachwinach, zgięciach łap, w okolicach szyi, karku, oczu i uszu oraz blisko ogona, a nawet między łapami. Wiele z tych miejsc jest trudno dostępnych gołym okiem i dlatego często nie zauważa się kleszcza w porę.
Istnieje wiele gatunków kleszczy, w Polsce zaś najczęściej spotykany jest kleszcz pospolity (Ixodes ricinus), kleszcz łąkowy (Dermacentor reticulatus) i kleszcz psi (Rhipicephalus sanguineus). Wszystkie one mogą przenosić groźne choroby, które mogą skończyć się nawet śmiercią zwierzęcia.
Po jakim czasie kleszcz zaraża
Warto wiedzieć, że nie każde ugryzienie kleszcza musi skutkować chorobą odkleszczową. Nie wszystkie bowiem kleszcze są nosicielami chorób. Ponadto nawet kleszcz, który jest w stanie zarazić inny organizm, nie transmituje wirusów od razu w chwili wkłucia się w skórę. Udowodniono, że aby doszło do zarażenia psa kleszcz musi żywić się krwią minimum 24 godziny, a często nawet 48 godzin. Zdarzają się jednak przypadki, gdy go rozwoju choroby doszło już po 12 godzinach. Tak ważne jest zatem jak najszybsze zauważenie kleszcza i umiejętne wyjęcie go z ciała psa.
Tak małe, a tak niebezpieczne.
Choroby wywołane przez kleszcze, czyli nie tylko odkleszczowe zapalenie mózgu
Praktycznie wszystkie choroby odkleszczowe u psa są niebezpieczne i niosą ryzyko poważnych powikłań, a nawet śmierci. Dodatkowo choroby wywołane przez kleszcze mogą początkowo nie dawać objawów, co utrudnia wczesne ich wykrycie i skuteczne leczenie. Niektóre z chorób mogą pozostać niezauważone nawet przez kilka miesięcy. Do chorób wywołanych przez kleszcze należą między innymi borelioza, babeszjoza i odkleszczowe zapalenie mózgu. Zanim przejdziemy do głównego tematu, czyli kleszczowego zapalenia mózgu, opiszemy pokrótce inne choroby odkleszczowe u psa.
Borelioza
Boreliozę wywołuję bakterie z grupy Borrelia – Borrelia garinii, Borrelia burgdorferi lub Borrelia afzelii. Każdy z typów bakterii powoduje nieco inne objawy. I tak B. burgdorferi atakuje przede wszystkim układ ruchu, B. garinii układ neurologiczny, a B. afzelii daje objawy skórne. Nosicielem tych bakterii jest przeważnie kleszcz pospolity bądź jeżowy. Borelioza nosi też nazwę krętkownicy kleszczowej (od roznoszących ją krętków bakterii) i choroba z Lyme, ponieważ w Old Lyme odnotowano pierwszy przypadek tej choroby. Trzeba pamiętać, że borelioza jest niebezpieczna nie tylko dla psa, ale i dla człowieka. Od momentu zarażenia bakterią do wystąpienia pierwszych objawów mija od 2 do 5 miesięcy. Może wiec zdarzyć się, że borelioza da o sobie znać w momencie, gdy na dworze będzie panował mróz i kleszczy chwilowo nie będzie.
Do najczęstszych, choć nie zawsze występujących objawów należą: ospałość, osłabienie, gorączka, brak apetytu, kulawizna, drgawki, napady padaczkowe, przeczulica, niezborność ruchowa, zaburzone czucie, zapalenie skóry, nagła zmiana zachowania.
Babeszjoza
Za babeszjozę odpowiedzialne są pierwotniaki z grupy Babesia (Babeszje), a dokładnie Babesia canis lub Babesia gibsoni. Od kształtu pierwotniaków przypominającego gruszkę przyjęła się również inna nazwa babeszjozy – piroplazmoza (pirum to po łacinie gruszka). Babeszjoza atakuje krwinki czerwone i błyskawicznie sieje spustoszenie w organizmie, a tym samym może w krótkim czasie doprowadzić do śmierci zwierzęcia. To sprawia, że babeszjoza i odkleszczowe zapalenie mózgu to najgroźniejsze choroby wywoływane przez kleszcze.
Charakterystyczne objawy babeszjozy to: apatia, posmutnienie, utrata apetytu, osłabienie i drżenie kończyn, biegunka, wymioty, rdzawy mocz z domieszką krwi, gorączka, przyspieszony oddech, powiększone węzły chłonne, blade spojówki i błony śluzowe, niemiarowa praca serca.
Anaplazmoza
Anaplasma phagocytophilum skutkuje rozwinięciem się u psa anaplazmozy granulocytarnej. Póki co w Polsce dużo rzadziej spotkać się można z anaplazmozą trombocytarną od Anaplasma platys. Choroba ta objawia się przede wszystkim nagłą sennością, gorączką, brakiem apetytu, bladością błon śluzowych, powiększeniem węzłów chłonnych i kulawizną wynikającą z zapalania stawów. Jak widać więc są to objawy typowe dla wielu innych chorób odkleszczowych.
Erlichioza
Skutkiem zakażenia bakterią Erlichia canis jest erlichioza monocytarna u psów. Przez wiele lat choroba ta występowała głównie w Portugalii, Grecji, Wielkiej Brytanii i Niemczech, jednak od niedawna coraz częściej można się z nią spotkać w Polsce. Erlichioza może przybierać trzy postacie – ostrą, przewlekłą i przedkliniczną.
Najczęstsze objawy erlichiozy to: apatia, gorączka, brak apetytu, blade błony śluzowe, powiększone węzły chłonne, zaburzenia krzepliwości i krwawienie, zaburzenia koordynacji ruchowej.
Bartoneloza
Przenoszone przez kleszcze, ale i przez pchły bakterie Bartonella spp. odpowiadają za bartonelozę u psa. Choroba ta należy do zoonoz, czyli może przenosić się też na ludzi. Patogeny bartonelozy są chociażby odpowiedzialne za chorobę kociego pazura u ludzi. Bartoneloza rzadko daje specyficzne objawy, raczej diagnozowana jest dopiero w momencie, gdy doprowadziła do poważnych szkód w organizmie, takich jak silna anemia czy zapalenie mięśnia sercowego i wątroby.
Odkleszczowe zapalenie mózgu u psa – co to jest
Po krótkim przeglądzie chorób odkleszczowych u psa występujących w Polsce, możemy przejść do meritum tego artykułu. Odkleszczowe zapalenie mózgu to bardzo niebezpieczne schorzenie zwane w skrócie TBE od angielskiego Tick Borne Encephalitis. W przeciwieństwie do wcześniej wymienionych chorób, których sprawcą były bakterie, TBE wywoływane jest przez wirusy. Za odkleszczowe zapalenie mózgu odpowiada wirus kleszczowego zapalenia mózgu (TBEV) i w Polsce przenosi go wyłącznie kleszcz pospolity (Ixodes ricinus). Rezerwuarem tego wirusa są przede wszystkim: myszy, krety, nornice, ptaki, nietoperze, zajęczaki i lisy. Wirusa nie przenoszą za to koty.
Odkleszczowe zapalenie mózgu może przytrafić się także człowiekowi i to nie tylko z powodu ugryzienia przez kleszcza, ale również po spożyciu surowego mleka od chorych krów, kóz i owiec. Zarówno u ludzi, jak i psów kleszczowe zapalenie mózgu i opon mózgowo-rdzeniowych jest bardzo niebezpieczne. W naszym kraju na chorobę tę zapadają zdecydowanie częściej ludzie niż psy, jednak nie może to uśpić czujności opiekuna zwierzęcia. Nierozpoznane w porę i nieleczone zapalenie mózgu psa może skończyć się tragicznie.
Pies chory na odkleszczowe zapalenie mózgu bardzo cierpi.
Jakie objawy daje odkleszczowe zapalenie mózgu?
Odkleszczowe zapalenie mózgu u psa można dość łatwo rozpoznać, ponieważ na ogół ma gwałtowny przebieg, często z silnymi dolegliwościami neurologicznymi. Choroba ta charakteryzuje się dużym osłabieniem, gorączką, utratą apetytu, wymiotami i biegunką. Z kolei do najpowszechniejszych symptomów neurologicznych zaliczamy: porażenie nerwów, przeczulicę, zaburzenia chodu i czucia, drgawki, porażenia czterokończynowe i niedowład. Może pojawiać się także nadwrażliwość na bodźce oraz niespotykana dotąd u psa agresja. Jak widać więc odkleszczowe zapalenie mózgu mocno przypomina wściekliznę, czyli śmiertelną chorobę psów.
Jak rozpoznać odkleszczowe zapalenie mózgu u psa?
Jeśli u psa zauważymy jeden z powyższych objawów, najlepiej jak najszybciej skontaktować się z weterynarzem. Zwłaszcza gdy dolegliwości dotyczą głównie układu nerwowego, a nasz pies w niedalekiej przeszłości miał kleszcza. Bardzo ważny jest szczegółowy wywiad, należy poinformować lekarza o z pozoru błahych sytuacjach, jak chwilowa kulawizna czy nietypowe dla psa zachowanie. Uzupełnieniem wywiadu i opisania objawów jest badanie PCR z krwi. Istotne w diagnostyce jest także sprawdzenie mian przeciwciał (IgG i IgM – immunoglubiny G i M) oraz badanie płynu mózgowo-rdzeniowego.
Niestety dość często zdarza się, że odkleszczowe zapalenie mózgu u psa stwierdza się pośmiertnie – na podstawie badania histopatologicznego tkanek mózgu.
Odkleszczowe zapalenie mózgu u psa – leczenie
Na odkleszczowe zapalenie mózgu nie ma konkretnych leków. Ze względu na to, że za chorobę odpowiadają wirusy, nie sprawdzają się w tym przypadku antybiotyki. Dość często zdarza się, że TBE przechodzi samoistnie, a leczenia wymagają dolegliwości, które rozwinęły się w wyniku zapalenia mózgu. Samo odkleszczowe zapalenie mózgu u psa leczy się objawowo. W terapii stosuje się leki przeciwdrgawkowe, wlewy dożylne z płynów wieloelektrolitowych, witaminy z grupy B, glikokortykosteroidy i antybiotyki (aby zapobiec wtórnym zakażeniom bakteryjnym).
Nie zawsze jednak udaje się uratować psa, nawet jeśli wcześnie rozpoczęto leczenie. Kiedy doszło do nieodwracalnych zmian w mózgu lub w narządach, jedynym wyjściem pozostaje eutanazja i skrócenie cierpienia zwierzęcia. Natomiast psy, którym udało się wyjść obronną łapą z choroby, często muszą potem przejść długotrwałą rekonwalescencję, w tym zabiegi fizjoterapeutyczne i rehabilitacyjne.
Dobra wiadomość jest taka, że przechorowanie odkleszczowego zapalenia mózgu daje psu odporność na tę chorobę do końca życia. Nie zwalnia to jednak opiekunów od zabezpieczania psa przed kleszczami, ponieważ psu grożą inne choroby odkleszczowe. Mało tego – pies może przynieść do domu kleszcza z wirusem TBEV, który przeniesie się na człowieka i zarazi go.
Najważniejsze jest zabezpieczenie psa przed kleszczami.
Odkleszczowe zapalenie mózgu – profilaktyka
Jak w przypadku każdej choroby – lepiej jest zapobiegać niż leczyć. Na kleszczowe zapalenie mózgu istnieje szczepionka, ale jest przeznaczona tylko dla ludzi. Profilaktyka w przypadku psów polega więc na zabezpieczaniu przed kleszczami i regularnym kontrolom, czy na ciele psa nie ukrył się kleszcz. Wybór środków na kleszcze jest spory, ale trzeba pamiętać, że żaden nie chroni psa w stu procentach. Do najpopularniejszych produktów należą krople na kleszcze, obroże przeciwkleszczowe i tabletki. Każda z tych metod ma swoich zwolenników i przeciwników, ważne jest, by znaleźć środek, który będzie skuteczny na danego psa. Pamiętajmy też, że krople, obroże i tabletki na ogół nie odstraszają kleszczy. Ich zadanie jest zupełnie inne, a więc uśmiercenie już wbitego w skórę kleszcza i uniemożliwienie mu transmisji bakterii i wirusów. Wciąż jednak kleszcze mogą chodzić po psie, wbijać się w skórę lub przenosić się na innych domowników.
Do odstraszania kleszczy warto dobrać uzupełniający środek, najczęściej w formie sprayu na bazie naturalnych olejków. Uwaga jednak, by nie łączyć ze sobą produktów, których substancja czynna jest taka sama. Do najczęstszych substancji czynnych na kleszcze należą: deltametryna, fluralaner, imidaklopryd, flumetryna, sarolaner, fipronil i permetryna. O najlepszą i bezpieczną dla naszego psa ochronę przed kleszczami należy zapytać lekarza weterynarii. Istnieją bowiem przeciwwskazania dla danej substancji, jak na przykład chora wątroba psa.
Kluczowe jest także sprawdzanie sierści psa po każdym spacerze i jak najszybsze usuwanie ewentualnych kleszczy.
O tym, jak prawidłowo wyciągnąć kleszcza pisaliśmy już w artykule Kleszcz u psa. Jeśli nie czujemy się na siłach, by samodzielnie pozbyć się kleszcza, zgłośmy się do weterynarza. Na pewno jednak kleszcza u psa nie wolno lekceważyć. Tym bardziej, że od jakiegoś czasu sezon na kleszcze w Polsce trwa cały rok i coraz więcej kleszczy jest nosicielami groźnych chorób.