Ważnym, ale też bardzo stresującym momentem dla opiekunów psa, jest zawsze okres ciąży. I nieważne, czy jest ona planowana czy nie – zawsze rodzi wiele pytań i wątpliwości. Ponadto każdy właściciel niekastrowanej suki powinien wiedzieć, jakie są objawy ciąży u psa i jak zadbać u suczkę w tym szczególnym czasie. Zatem dziś ciąża u psa bez tajemnic.
Kiedy suka może zajść w ciążę?
Zacznijmy od początku, czyli od tego, kiedy w ogóle możemy mówić o ciąży w kontekście samicy. Fizjologicznie suka może zajść w ciążę od momentu osiągnięcia dojrzałości płciowej, a więc po pierwszej cieczce. Czas jej wystąpienia różni się u poszczególnych ras. Na ogół psy małe dojrzewają szybciej, psy ras dużych zaś znacznie później. Pierwsza cieczka pojawia się między 7 a 12 miesiącem życia, choć u ras olbrzymich (jak np. dog niemiecki) może stać się to dopiero w drugim roku życia psa.
Jednak to, że suka staje się dojrzała płciowo wcale nie oznacza, że zajście w ciążę na tym etapie życia będzie rozsądne. Organizm suczki bowiem wciąż się rozwija, miednica i macica często nie są jeszcze gotowe na utrzymanie miotu oraz zdrowy i bezpieczny poród. Jeśli suczka zajdzie zbyt wcześnie w ciąży, poród może doprowadzić nawet do śmierci.
Bezpieczna pierwsza ciąża u psa
W takim razie kiedy jest najbezpieczniejszy moment na pierwszą ciążę suki? Oczywiście to zależy od każdego psa i jest to kwestia indywidualna. Można jednak przyjąć, że suczka może zajść w ciążę wówczas, gdy osiągnie docelową wielkość i masę ciała dorosłego psa oraz będzie fizycznie gotowa na utrzymanie ciąży i trudy porodu. U niektórych ras taki stan osiąga się dopiero w wieku trzech lat.
Ile trwa ciąża u psa?
Ciąża u psa trwa na ogół 63 dni, choć wahać się może od 58 do 70 dni. Oczywiście jest to sprawa indywidualna i długość trwania ciąży może zależeć od wielkości psa, jego rasy, ilości szczeniąt w miocie i całego przebiegu ciąży. Zdarzają się przypadki ciąży krótszej niż 58 dni, jak i dłuższej niż 70. Datę porodu najtrafniej będzie w stanie ustalić lekarz weterynarii na podstawie obrazu USG i innych dostępnych badań. Na ogół ciąża u psa trwa nieco dłużej u większych psów lub przy dużej liczbie szczeniąt w jednym miocie.
Jak widać ciąża u psa jest znacznie krótsza niż u człowieka i trwa średnio dwa miesiące. Podobnie jak u ludzi za to także występują trymestry, tyle że u psa trymestr wynosi około 21 dni. Okres ciąży u psa można podzielić na dwa etapy – rozwój zarodkowy i dojrzewanie płodów.
Rozwój zarodkowy obejmuje dwa pierwsze trymestry ciąży i trwa mniej więcej 40 dni. Jest to czas rozwoju organów wewnętrznych i zewnętrznych. Szczenięta w tym czasie pozostaje jeszcze bardzo malutkie – posiadają około 30% swojej wagi przy narodzinach. W drugim trymestrze ciąży szczenięce zarodki zaczynają już wyglądać jak małe psy.
Z kolei etap przyrostu masy i dojrzewania płodów przypada na trzeci trymestr ciąży. To okres wzmożonego nabierania masy przez maluchy, które około 50 dnia ciąży osiągają już 70% masy urodzeniowej. Kości szczeniaczków stają się twardsze oraz rosną im pazurki i sierść.
Objawy ciąży u psa
Hodowcy, którzy świadomie dopuszczają swoje suki do krycia, szczegółowo obserwują swoje psy i wiedzą, jakich symptomów ciąży wypatrywać. A i tak w początkowej fazie ciąży nie da się zauważyć oznak świadczących o zapłodnieniu. Objawy ciąży u psa bowiem pojawiają się stosunkowo późno, czasem dopiero w połowie całej ciąży opiekun dostrzega wyraźne zmiany. Rozpoznanie ciąży u psa jest trudniejsze, gdy właściciel w ogóle nie spodziewa się tego.
Suka w ciąży początkowo staje się bardziej zmęczona i mniej aktywna. Wykazuje mniejszą ochotę na spacery i zabawy, może również nieco zmniejszyć się jej apetyt. Sporadycznie mogą pojawiać się wymioty. Są to wszystko jednak bardzo niespecyficzne objawy, które mogą towarzyszyć wielu innym dolegliwościom. Dopiero w drugim trymestrze ciąży brzuch suki nabiera krągłości, a gruczoły sutkowe stają się grubsze i ciemniejsze. Ostatni etap ciąży to przede wszystkim zwiększony apetyt, przyrost masy ciała o 20-55% oraz mocno powiększony brzuch. Tuż przed porodem w gruczołach mlekowych pojawia siara, która stanowi pierwszy pokarm dla nowonarodzonych szczeniąt.
Zatem podsumujmy, jakie objawy ciąży u psa można wyróżnić:
- początkowo zmniejszony apetyt, a potem znacznie zwiększony,
- zmęczenie i niechęć do spacerów i zabawy,
- przyrost wagi i widoczne powiększenie obrysu brzucha,
- wymioty i nudności w pierwszym trymestrze ciąży,
- sutki stają się większe, ciemniejsze i bardziej wrażliwe,
- możliwa zmiana zachowania suki – może stać się bardziej apatyczna lub potrzebować więcej pieszczot ze strony opiekuna.
Po kilku tygodniach ciąży u suczki można zauważyć powiększony brzuch i ciemniejące gruczoły mlekowe.
Ciąża u psa – jakie badania wykonać w czasie ciąży?
Aby jak najlepiej kontrolować stan zdrowia ciężarnej suczki oraz kondycję szczeniaków, można zlecić kilka przydatnych badań. Pozwalają one również na określenie liczby szczeniaków w miocie i ustalenie przybliżonej daty porodu. Oczywiście należy pamiętać, że o tym, które badanie i kiedy wykonać, decyduje lekarz weterynarii. Do badań przeprowadzanych w czasie ciąży należą:
- Badanie serologiczne – to badanie krwi określa poziom relaksyny, czyli hormonu wydzielanego przez łożysko od trzeciego tygodnia ciąży. Można powiedzieć, że to niejako test ciążowy dla psa.
- Badanie palpacyjne – szczegółowe badanie manualne jamy brzusznej przeprowadza się od 15 do 35 dnia w ciąży. Jednak badanie to wymaga dużego doświadczenia weterynarza.
- Badanie USG – badanie ultrasonograficzne wykonuje się od 21 dnia po pokryciu – o ile oczywiście przypuszczamy, kiedy do niego doszło. Najlepszym terminem na USG suki jest 25 dzień ciąży. Podczas USG zyskujemy potwierdzenie, że faktycznie suka jest w ciąży i zauważamy, w jakiej kondycji są szczenięta. Badanie USG jest bezpieczne zarówno dla matki, jak i dla maluchów.
- Badanie radiologiczne – zrobienie zdjęć RTG możliwe jest dopiero od 45 dnia ciąży. Prawidłowo wykonane zdjęcia określają liczebność miotu, dzięki widocznym kręgosłupom szczeniaków. Badanie RTG wymaga jednak, aby suczka pozostała przez kilka minut w bezruchu, a nie każdy psiak jest w stanie tak leżeć i nie kręcić się. O tym, czy badanie RTG jest konieczne, zdecyduje weterynarz.
- Tokodynamometria / kardiotokografia (KTG) – to nowość wśród badań możliwych do wykonania u suki w ciąży. Do tej pory monitorowanie ciąży za pomocą ultradźwiękowych detektorów wykorzystywało się u ludzi. Badanie to rejestruje aktywność skurczową macicy oraz tętno płodów. Przeprowadza się je około 4-5 dni przed porodem.
Badanie USG pozwala wykryć, czy suczka jest w ciąży.
Ciąża u psa – przebieg ciąży tydzień po tygodniu
Tak jak już wspomnieliśmy wcześniej – w początkowym okresie ciąży rozpoznanie, że suczka spodziewa się potomstwa, jest niemal niemożliwe. Nie znaczy to jednak, że w jej organizmie nie rozpoczynają się zmiany. Prześledzimy teraz pokrótce, co dzieje się w poszczególnych tygodniach ciąży i co może zrobić opiekun, by pomóc suczce w tym czasie.
Pierwszy tydzień ciąży
Przez pierwsze siedem dni zarodek składa się z blastomerów. U niektórych suk tuż po kryciu może pojawić się jasnoróżowa wydzielina z dróg rodnych, ale nie stanowi to powodu do niepokoju. Aktywność psa najczęściej pozostaje bez zmian, nie ma też konieczności ograniczania ruchu suczce. Wyjątek stanowią intensywne treningi, których w tym okresie należy zaprzestać. Nie ma również potrzeby zwiększania racji żywnościowych czy zmiany karmy. W ciąży nie powinno się podawać żadnych leków i suplementów bez uzgodnienia tego z weterynarzem. Środki na pchły i preparaty na kleszcze także są niewskazane w czasie ciąży. Mówimy oczywiście o sytuacji planowanej ciąży, kiedy to opiekun psa wie, że jego suczka może spodziewać się małych i może profilaktycznie po kryciu założyć, że mogło dojść do zapłodnienia.
Drugi tydzień ciąży
Między 7 a 14 dniem komórki ulegają intensywnemu podziałowi i wzrostowi, a około 8-9 dnia przechodzą przez jajowód, docierając do macicy w fazie moruli. W tym czasie opieka nad suczką powinna wyglądać tak samo, jak zawsze. Nie ograniczamy jej zatem ruchu ani nie zmieniamy racji żywnościowych.
Trzeci tydzień ciąży
W trzecim tygodniu ciąży – około 16 dnia – komórka jajowa uwalnia się z osłonki, a następnie przesuwa się wzdłuż brzegów macicy, by finalnie się tam zagnieździć. Zarodki mierzą w tym momencie około 1 cm, a ich pożywienie stanowi mleko maciczne, będące wydzieliną gruczołów macicznych. To właśnie w trzecim tygodniu ciąży suczka może stać się drażliwa i mogą męczyć ją nudności i wymioty. Nie każda suczka jednak wykazuje takie objawy ciąży.
Czwarty tydzień ciąży
Implantacja zarodków, ich wszczepienie się w błonę śluzową macicy i pobieranie tym samym substancji odżywczych z krwi matki następuje około 22 dni po zapłodnieniu. W tym czasie rozwijają się organy i oczy oraz zawiązki kręgosłupów. Psie maluszki osiągają około 1,5 cm długości i są już możliwe do wykrycia w obrazie USG lub też w badaniu palpacyjnym przed doświadczonego lekarza weterynarii.
Organizm suki zaczyna wytwarzać relaksynę, czyli hormon przygotowujący ją do porodu. Około 25 dnia widać już bijące serca szczeniaczków, a także zawiązuje się łożysko. Jest to kluczowy moment ciąży i rozwoju płodu, który jest wówczas najbardziej narażony na uszkodzenia lub wady rozwojowe. U suczki gołym okiem można już zauważyć lekko opuchnięte gruczoły mlekowe, a ze sromu może wydobywać się mała ilość rzadkiej i czystej wydzieliny. Czwarty tydzień ciąży to czas, kiedy pora już ograniczyć aktywność fizyczną i po konsultacji z weterynarzem wdrożyć suplementację.
Piaty tydzień ciąży
Płody stają się coraz większe, zatem organizm matki zwiększa wytwarzanie płyny owodniowego, aby amortyzować ruchy szczeniaków i chronić je przed urazami. Maluchy mierzą teraz około 3 cm i są już mniej podatne na uszkodzenia. Rozwijają się im wąsy, palce i pazury oraz dochodzi do różnicowania płci. Poziom prolaktyny u matki wzrasta i jednocześnie coraz bardziej przybiera ona na wadze. W tym momencie – poza dalszym ograniczaniem intensywnego ruchu – warto zwiększyć porcje jedzenia o około 10%.
Szósty tydzień ciąży
Brzuch suczki coraz bardziej się powiększa, a jej sutki stają się grubsze i ciemniejsze. W tym tygodniu ciąży ciężko już przegapić fakt, że suczka jest w ciąży. Zaleca się podawać matce tyle jedzenia, ile sama chce.
Siódmy tydzień ciąży
Zdarza się, że w siódmym tygodniu ciąży suka traci sierść z okolicy brzucha, ale nie jest to powód do niepokoju. Macica przyszłej mamy stale się powiększa, przez co zaczyna uciskać pęcherz moczowy. W związku z tym suczka potrzebuje wychodzić na częstsze, ale krótkie spacery. Mniej więcej w 45 dniu ciąży podczas badania RTG na zdjęciu widoczne stają się zmineralizowane szkielety szczeniaków.
Ósmy tydzień ciąży
Z kolei jeśli wykonamy badanie RTG w okolicy 56 dnia ciąży, to naszym oczom ukażą się kończyny i miednice szczeniąt. Suczka staje się zaś niespokojna i rozpoczyna wicie gniazda. Natomiast gruczoły mlekowe suki zaczynają wytwarzać siarę, która będzie stanowić pierwszy pokarm maluszków. Srom suki się powiększa i w każdej chwili może dojść do porodu.
Dziewiąty tydzień ciąży
Ostatnim sygnałem świadczącym o nadchodzącym porodzie jest mocne uspokojenie się suczki. Często też przed porodem suki wycofują się. Poziom progesteronu w organizmie systematycznie spada, a dzień przed porodem także temperatura ciała się obniża o około 1 stopień (do około 37 stopni). Opiekun suczki powinien więc regularnie sprawdzać jej temperaturę ciała – od 60 dnia ciąży powinien robić to trzy razy dziennie. Tuż przed porodem pies zazwyczaj odmawia już jedzenia czegokolwiek.
Kiedy suczka staje się wyjątkowo spokojna, traci apetyt, a temperatura ciała spada – to znak, że poród wkrótce się rozpocznie.
Ciąża u psa – jak określić termin porodu?
W przypadku całkowicie planowanego rozmnażania opiekun suczki jest w stanie ze sporą dokładnością ustalić planowaną datę porodu. Sytuacja komplikuje się, gdy ciąża psa jest zaskoczeniem dla właścicieli i nie mają pojęcia, kiedy doszło do zapłodnienia. Jednak w żadnym przypadku nie można ze stuprocentową pewnością wstrzelić się z datą.
Termin porodu suki można określić na podstawie badania poziomu progesteronu, który w ostatnim tygodniu ciąży znacząco spada. Przy odpowiedzialnym opiekunie badanie takie w tym ostatnim tygodniu powinno wykonywać się co dwa dni. Jeśli progesteron spadnie poniżej 3 nanogramów na milimetr, wszystkie znaki na niebie i ziemi wskazują, że poród jest tuż tuż. W ostatnich dniach ciąży sprawdza się również temperaturę ciała i spadek do 37 stopni zwiastuje nadchodzący poród.
Ponadto może wykonać badanie ultrasonograficzne jajników czy badanie RTG, które wskaże poziom rozwoju płodów. Dowiemy się tym samym, czy maluchy są już na tyle rozwinięte, że są gotowe przyjść na świat. Aby wyznaczyć termin porodu u psa można jeszcze dodatkowo oznaczyć stężenie hormonu luteinizującego. Pamiętajmy tylko, że dobór potrzebnych badań leży w kwestii weterynarza prowadzącego ciążę suczki.
Ciąża u psa i rozmnażanie psów – kwestie prawne
Musimy poruszyć jeszcze sprawy natury moralnej. Wiele osób uważa, że rozmnażanie psów jest nieodpowiedzialne i przyczynia się do rosnącej bezdomności zwierząt. Trudno się nie zgodzić z faktem, że urodzone u znajomych szczeniaczki niejako zabierają miejsce w domu dorosłym psom, które przebywają w schronisku dla bezdomnych zwierząt. Jeszcze gorzej, gdy takie maluszki trafiają na ulicę – ich odporność, a tym samym szanse na przeżycie – są niewielkie. Często szczeniaczki są też podrzucane na prywatne posesje lub do schroniska. A tam stykają się z mnóstwem patogenów, wirusów oraz cierpią na brak odpowiedniej socjalizacji.
Prawnie rozmnażanie psów – nawet tych nierasowych – nie jest zabronione. Sprzedawać za to można tylko szczeniaki z zarejestrowanych hodowli. Zatem sąsiad czy znajomy oczekujący pieniędzy za szczeniaka kundelka, łamie prawo. Egzekwowanie tego prawa jednak to zupełnie inna kwestia.
Jeśli nie mamy rasowej suki z rodowodem lub mamy rasową suczkę, ale nie planujemy zakładać hodowli – najlepszym wyjściem będzie kastracja lub sterylizacja suki. Tym bardziej, że kastracja suki chroni ją także przed groźnym ropomaciczem. Pamiętajmy też, że ciąża i poród to duże obciążenie dla organizmu suczki, więc jeśli nie prowadzimy hodowli, lepiej odpuścić suczce takich wrażeń. Zwłaszcza, że pokutujący mit o tym, że każda suka choć raz w życiu powinna urodzić szczeniaki, to kompletna bzdura.
Czy każda suczka choć raz powinna urodzić szczeniaki?
Przez lata niemal z pokolenia na pokolenie właściciele psów przekazywali sobie tajemną wiedzę o zdrowiu i wychowaniu zwierząt. Wśród wielu nieprawdziwych historii wyróżnić można jedną z najbardziej szkodliwych – to, że każda suka przynajmniej raz powinna urodzić szczeniaki. Miałoby to zapewnić jej zdrowie i równowagę emocjonalną. Wyjaśniliśmy już jednoznacznie, że nie ma to nic wspólnego z prawdą.
Powtórzmy zatem jeszcze raz – żadna suczka nie musi zachodzić w ciążę i rodzić dla zachowania zdrowia. Jest to nie tylko teza wyssana z palca, ale także bardzo szkodliwa i przyczyniająca się do wzrostu bezdomności i niechcianych psiaków. Za tym, by suka musiała rodzić nie przemawiają żadne czynniki zdrowotne. Psy nie posiadają również instynktu macierzyńskiego w naszym ludzkim rozumieniu. Natomiast jeśli suczka wykazuje problematyczne zachowania na tle hormonalnym, to najlepszym rozwiązaniem będzie kastracja, a nie ciąża.
Nieplanowana ciąża psa – co robić?
W przypadku, gdy nie mamy w planach rozmnażania naszej suki, najlepiej zdecydować się na kastrację bądź sterylizację. Jednak żadnego z tych zabiegów nie powinno się wykonywać zanim suczka osiągnie pełną dojrzałość płciową. Istnieje też coraz więcej badań naukowych, które dość jednoznacznie pokazują, że z kastracją warto wstrzymać się do czasu osiągnięcia dojrzałości nie tylko płciowej, ale i ogólnorozwojowej i emocjonalnej. Niestabilny emocjonalnie pies może po zabiegu wykazywać problemy behawioralne lub zdrowotne. Dlatego też – jeśli oczywiście nie ma innego zalecenia weterynarza – nie ma co się spieszyć z zabiegiem.
W związku z tym, że zanim nasza suczka będzie mogła zostać poddana kastracji, mija trochę czasu i przynajmniej jedna cieczka – istnieje ryzyko nieplanowanego pokrycia i niechcianej ciąży. Nie zawsze bowiem mamy wpływ na wszystko. Na nasz ogród może wbiec niekastrowany pies, nasza sunia może zerwać się ze smyczy lub nie uda się jej upilnować na spacerze. Wówczas nie ma co wpadać w panikę, tylko skonsultować się z weterynarzem.
Zastrzyk poronny dla suczki
Na rynku istnieje lek weterynaryjny o działaniu wczesnoporonnym. Występuje on w formie zastrzyku Alizin, a jego substancją czynną jest algepriston. Jego zadaniem jest wywołanie poronienia u suki do 45 dni po kryciu. Jest to jednak dość inwazyjny lek i niesie spore zagrożenie dla zdrowia suczki. Lista działań niepożądanych jest długa, podobnie jak lista przeciwwskazań do stosowania. Wszelkie choroby wątroby i nerek, cukrzyca, niewydolność nadnerczy i ogólny zły stan zdrowia nie pozwalają na podanie zastrzyku. To wszystko sprawia, że weterynarze często odradzają zastosowanie Alizinu. Ewentualne podanie zastrzyku musi być skonsultowane z weterynarzem.
Kastracja aborcyjna suki
Przy nieplanowanych ciążach właściciele dość późno zauważają, że suczka jest brzemienna. Dzieje się tak również przy bezdomnych psach, które trafiają do schroniska po wcześniejszym błąkaniu się przez jakiś czas. Nie mając pojęcia o przeszłości suczki, trudno przewidzieć, czy jest ona w ciąży. W przypadku psów polskie prawo dopuszcza – a często wręcz nakazuje – kastrację aborcyjną suki. Potoczna nazwa tego zabiegu to sterylizacja aborcyjna, choć prawidłowo lekarz dokonuje kastracji, a nie sterylizacji.
Kastracja aborcyjna to operacja chirurgiczna przeprowadzana pod pełną narkozą. Zabieg polega na usunięciu jajników i macicy razem z rozwijającymi się w niej płodami. Im później kastracja aborcyjna jest wykonywana, tym trudniejsza jest operacja. Jest to zabieg skomplikowany, jednak należy pamiętać, że dla wielu suk sam poród jest jeszcze bardziej obciążający. Aborcja u suki ma jeszcze jedną zaletę – nie trzeba potem jeszcze raz usypiać suczki i przeprowadzać kastracji lub sterylizacji.
Z racji tego, że podczas kastracji aborcyjnej uśmierca się nienarodzone szczenięta, u wielu osób wciąż budzi to spore kontrowersje. Trzeba jednak zdawać sobie sprawę, że często sama ciąża i poród mogą być dla suczki śmiertelnym zagrożeniem. Ponadto kolejny miot niechcianych szczeniaków tylko zwiększa bezdomność i utrudnia znalezienie domów psom już czekającym w schroniskach. Aby pozbawić się takich moralnych dylematów najlepiej kastrować swoje psy i nie musieć rozważać w przyszłości, czy kastracja aborcyjna to dobry pomysł.
Usypianie ślepych miotów
Gdy dochodzi do nieplanowanej i niechcianej ciąży u psa, istnieje jeszcze ostateczność, a więc usypianie ślepych miotów. Jest to zagadnienie jeszcze bardziej kontrowersyjne niż sterylizacja aborcyjna. Polega ono na eutanazji nowo narodzonych szczeniąt, które nie zdążyły jeszcze otworzyć oczu. Pies otwiera oczy zaś między 10 a 14 dniem od chwili narodzin. Usypianie ślepych miotów jest dozwolone prawnie, a schroniska dla bezdomnych zwierząt mają wręcz obowiązek dokonywać eutanazji w celu ograniczenia bezdomności.